Türk Medeni Kanunu 174. maddesine göre ”mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddi tazminat isteyebilir” hükmüne dayanarak maddi ve manevi tazminat talep edilmektedir. Boşanma davasına bakmakla yükümlü Aile Mahkemesinin maddi tazminata karar verebilmesi için belirli koşulların oluşması gerekir. Bu koşullar şu şekildedir :
- Boşanmaya karar verilmiş olmalı
- Maddi tazminat talep edilmeli
- Zarar meydana gelmeli
- Boşanma ile zarar arasında illiyet bağı olmalı
- Maddi tazminat talep eden eş kusursuz veya daha az kusurlu olmalı
- Zarara neden olan fiil hukuka aykırı olmalı
Maddi tazminat koşulları içeriğinde birçok nüansı barındırır. Bu nedenle talep edilip edilmeyeceği irdelenmeli, talep edilmesi kararlaştırıldığında bu talebin ne şekilde gerçekleştirileceği üzerinde iyi çalışılmalıdır. Bu nedenle yukarıda saydığımız hususları kısaca anlatmak yerinde olacaktır.
Boşanmaya Karar Verilmiş Olmalı
Aile Mahkemesinde görülen boşanma davalarında, mahkemenin maddi tazminata hükmedebilmesi için, evlilik birliğinin boşanma kararı ile sonlandırılmış olması gerekmektedir. Boşanma kararı verilmeden maddi tazminata hükmedilemeyecektir. Bu nedenle ilk şart, mahkemenin boşanmaya hükmetmiş olmasıdır.
Maddi Tazminat Talep Edilmeli
Boşanma davalarında maddi tazminata karar verilebilmesi için, tazminatın talep edilmesi gerekmektedir. Şayet böyle bir talep söz konusu olmadıkça, hakim resen maddi tazminata hükmedemez. Aynı şekilde hakim, talep edilen maddi tazminat miktarından fazlasına da hükmedemez. Taleple bağlılık kuralı gereği, istenen miktar üzerinden karar verilmelidir. Maddi tazminat talep edilirken dikkat edilmesi gereken noktalar vardır. Bunlar :
- Maddi tazminat, Türk Parası üzerinden talep edilmelidir
- Maddi tazminat talebinde, fazlaya ilişkin haklar saklı tutulamaz
- Maddi tazminat için faiz talep edilebilir
- Maddi tazminat, boşanma davasının her aşamasında talep edilebilir
şeklindedir. Maddi tazminat hususunda dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, maddi tazminat talebinin davanın her aşamasında ileri sürülebilecek nitelikte olmasıdır. Her ne kadar Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenmiş olan iddia ve savunmanın genişletilmesi ilkesi gereğince; taraflar taleplerini belli bir usuli zamana kadar dermeyan etmek zorunda olsalar da ; tazminat talepleri, boşanmanın feri niteliğinde olduğundan ötürü davanın her aşamasında mahkemeden talep edilebilecektir.
Zarar Meydana Gelmeli
Eşler, evlilik birliği sürecinde var olan ve ileride var olacak yararlarının zarar görmesi nedeniyle, bu zarar için tazminat talep etmektedirler. İşte bu nedenle, eşlerin bu beklentileri zarar görmüş olmalıdır. Eşler, şayet evlilik birliği devam etse idi, ileride doğabilecek, beklenti içerisinde oldukları yararlarını maddi tazminat olarak diğer eşten talep etmektedir. Nitekim madde metninde de mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen eşten bahsedilmiş ve bu eşin maddi tazminat talep etme hakkından söz edilmiştir.
Boşanma İle Zarar Arasında İlliyet Bağı Olmalı
Kusursuz veya daha az kusurlu eşin, mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenmiş ve maddi tazminat talep etme hakkı doğmuştur. Bu hakkın talep edilmesi söz konusu zararın boşanma yüzünden ortaya çıkmış olmasına bağlıdır. Şayet beklenen menfaatleri zedelenen eşin, bu menfaatleri boşanma yüzünden zedelenmişse illiyet bağının varlığından söz edilecektir. Nitekim boşanma davalarında kusurlu olan eş, evlilik birliğinin sona ermesine neden olmakta, bu nedenle de diğer eşin beklenen menfaatleri zedelenmektedir. Bu haliyle neden – sonuç ilişkisi kurulmuş, yani illiyet bağı gerçekleşmiş olmaktadır.
Maddi Tazminat Talep Eden Eş Kusursuz Veya Daha Az Kusurlu Olmalı
Türk Medeni Kanunu 174. maddesine göre : ‘ Mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddi tazminat isteyebilir ’ demektedir. Madde metninden anlaşılacağı üzere maddi tazminat talep etmek için yalnızca kusursuz olmak gerekmemektedir. Nitekim Eski Medeni Kanunu’na göre bu talebin yapılabilmesi için talep sahibi eşin kusursuz olması aranmakta idi. Yeni kanunla birlikte bu düzenleme yerini yukarıdaki madde metnine bırakmış olup, talep sahibi eş az kusurlu dahi olsa maddi tazminata hak kazanabilmektedir.
Zarara Neden Olan Fiil Hukuka Aykırı Olmalı
Evlilik birliğinin sona ermesi neden olan kusurlu veya daha fazla kusurlu eşin fiili hukuk aykırılık içermelidir. Şayet hukuka aykırı olmayan bir eylemin söz konusu olması, mahkemenin maddi tazminata hükmetmemesine sebep olacaktır.
Maddi Tazminatın Miktarı Nasıl Belirlenir?
Boşanma davalarında maddi tazminat miktarını belirlerken aile mahkemesi hakiminin takdir yetkisi söz konusudur. Hakim, boşanma davası sürecinde eşlerin hangi oranda kusur olduğunu, eşlerin evlilik birliğinden beklenen menfaatlerini, eşlerin yaşlarını ve yeniden evlenme durumlarını, sosyal ve ekonomik yaşantılarını tetkik ederek maddi tazminat bedelini kararlaştıracaktır.
Ülkemizde görülmüş veya görülecek boşanma davalarında eşler, çok yüksek bedeller talep etmektedirler. Fakat maddi tazminat kurumunun zenginleşme aracı olmadığı açıktır. Mahkemece tayin edilecek maddi tazminat miktarı, bir eşin zenginleşmesine yol açarken diğer eşin fakirleşmesine neden oluyorsa, hakkaniyete aykırı bir durum söz konusudur. İşbu nedenle maddi tazminat bedelleri çok yüksek tutulmadan makul bir ölçü çerçevesinde belirlenmelidir.
Maddi Tazminatın Ödenme Şekli/Biçimi
Maddi tazminat ve yoksulluk nafakası, Türk Medeni Kanunu’na göre peşin olarak ödenebileceği gibi somut olayın durumuna göre irat biçiminde de ödenebilecektir. Nitekim uygulamada aile mahkemesi hakimleri, maddi tazminatın irat biçiminde ödenmesine karar vermektedir.
İrat biçiminde ödenmesine karar verilen maddi tazminat ve yoksulluk nafakası için ; Mahkeme hakimi, gelecek yıllarda bu miktarların ne şekilde ödeneceğini de kararlaştırabilecektir. Nitekim değişen sosyal ve ekonomik durum bunu gerektirmektedir. Bazı hallerde ise maddi tazminata hak kazanan eş bu hakkını kaybedebilmektedir. Bu durumları sıralamak gerekirse :
- Alacaklı eşin yeniden evlenmesi,
- Eşlerden birisinin ölümü,
- Alacaklı eşin, evlenmiş olmamasına rağmen fiilen evliymiş gibi yaşaması
- Alacaklı eşin, yoksulluğunun ortadan kalkması
- Alacaklı eşin, haysiyetsiz yaşam sürmesi.
Bu hususların varlığı halinde irat şeklinde ödenmesine karar verilen maddi tazminat ve yoksulluk nafakası kesilecektir.
Maddi Tazminatın Talep Edilmesinde Zamanaşımı
Maddi tazminat, boşanmanın feri niteliğinde olduğundan ötürü, dava başında talep edilmese dahi dava sürecinde talep edilebilecektir. Fakat bunun haricinde boşanmaya karar verilmesinden sonra dahi eşlerin maddi tazminat talep edebilme hakları mevcuttur. Türk Medeni Kanunu’na göre boşanmanın kesinleşmesinden itibaren 1 yıl geçmekle bu hak zamanaşımına uğrayacaktır. Bu husus, kanunda zamanaşımı olarak düzenlendiğinden ötürü mahkeme hakimi resen dikkate almayacak, davalının itirazı söz konusu olursa mahkemece göz önünde bulundurulacaktır.
Maddi Tazminat Taleplerinde Görevli ve Yetkili Mahkeme
Maddi tazminat talepleri, boşanma davasının feri niteliğinden olduğundan ötürü yine aile mahkemelerinde görülecektir. Şayet aile mahkemesinin olmadığı yerde, aile mahkemesi sıfatıyla asliye hukuk mahkemeleri yetkilidir.
Yetkili mahkeme ise, eşlerinin birinin yerleşim yeri mahkemesidir.
Boşanma davalarında manevi tazminata ilişkin detaylı yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.