İş Kanunu ve Anayasa ilkeleri gereği toplumun temel ilkelerinden birisi eşitlik ilkesidir. Bu husus hem anayasada hem de İş Kanunu’nda düzenlenmiş olup işverenin işçileri arasında ayrım yapmamasına dayanır. Nitekim İş Kanunu’nun 5. Maddesinde açık bir şekilde eşit davranma ilkesi düzenlenmiştir. İş Kanunu’nun 5. Maddesi ise şu şekildedir:

Eşit davranma ilkesi

‘ Madde 5 – İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz.  İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmî süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz. İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.

Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz.  İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.  İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi hükümleri saklıdır.  20 nci madde hükümleri saklı kalmak üzere işverenin yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davrandığını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur. ‘

İş Kanunu’nun 5. Maddesinde detaylı bir şekilde düzenlenen eşit davranma borcuna işveren riayet etmeli, işçileri arasında herhangi bir şekilde ayrım yapmamalıdır. Şayet böyle bir ayrımın varlığı ve tespiti halinde işveren, işçisine eşit davranma borcunu ihlal etmesi nedeniyle tazminat ödemek zorunda kalacaktır.

iş yerinde eşit davranma

Hangi Hallerde İşverenin Eşit Davranma Borcu Vardır ?

İş Kanunu’nun 5. Maddesi detaylı bir şekilde incelendiği zaman işverenin her halde ve her şartta eşit davranmak zorunda olmadığı anlamı çıkarılacaktır. Nitekim bazı şartların varlığı halinde işverenin eşit davranma yükümlülüğü söz konusudur. Bunlar :

  • Esaslı nedenler olmadıkça
  • Biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça işverenin eşit davranma yükümlülüğü söz konusu olmayacaktır.

İşverenin, işçileri arasında dil, din, ırk, mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi düşünce vb. hususlarda ayrım yapması halinde eşit davranma borcunu ihlal ettiği sonucuna varılacaktır.

Eşit Davranma İlkesi Hangi Şartlarda Uygulanabilir ?

İşverenlerin işçileri arasında ayrım yapması her zaman eşit davranma ilkesinin ihlal edildiği anlamına gelmemektedir. Nitekim uygulamada ve öğretide bazı şartların oluşmuş olması gerekir. Buna göre bir işverenin, işçileri arasında ayrım yaptığını iddia ediyorsak öncelikli olarak o işçilerin aynı işyerinde çalışmaları gerekmektedir. Nitekim işçilerin işyerinde bir topluluğu oluşturması, mesai arkadaşı olmaları ve statülerinin aynı olması da bu ilkenin ihlalini değerlendirirken etken olacaktır.

Eşit Davranma İlkesine Aykırılık Teşkil Eden Bazı İşveren Davranışları

Eşit davranma borcuna aykırılık uygulamada sıkça karşılaşılmayan fakat ağırlıklı olarak din ve cinsiyet içerikli olarak karşımıza çıkan bir borca aykırılıktır. Bu hallere bazı örnekler vermek yerinde olacaktır :

  • İşçilerin bazıları için servis hizmeti verilmesine rağmen servis hizmetinden faydalanamayan işçilere yol ücreti de verilmiyorsa işveren eşit işlem borcuna aykırı davranmış kabul edilir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2011/43670 K.)
  • Diğer işçilere zam uygulanmasına rağmen bazı işçilere zam yapılmaması işverenin eşit davranma borcuna aykırılık teşkil eder. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2007/6150 K.)
  • İşçinin hamile olması nedeniyle iş sözleşmesinin feshedilmesi işverenin eşit davranma borcuna aykırılık teşkil eder.
  • İşveren, hamile olan işçileri veya evli olan işçileri başka görevlere veriyor ise eşit davranma borcuna aykırı davranmış olur.
  • Herhangi bir şekilde bazı işçilere uygulanan uygulamalar (sosyal haklar vb.) bazı işçilere uygulanmıyorsa eşit davranma borcuna aykırılık söz konusudur.
  • Bazı işçilere ikramiye verilip bir kısım işçiye ikramiye verilmemesi eşit davranma borcuna aykırılık teşkil eder. Fakat performansa dayalı bir ikramiye sistemi söz konusu ise eşit davranma borcuna aykırılık yoktur.
  • Farklı statüdeki işçilerin zam oranlarının farklı olması eşit davranma borcuna aykırılık teşkil etmez.
  • İkramiye, prim konularında tam süreli işçi – kısmi süreli işçi ayrımı yapılamaz, böyle bir uygulama eşit davranma borcuna aykırılık teşkil eder.

İşveren İşçilerine Eşit Davranmıyor ise İşçilerin Hakları Nelerdir ?

Bir işyerinde işveren, yukarıda saydığımız hususlarda veya benzeri hususlarda işçileri arasında ayrım yapıyor ve eşit davranmıyor ise işçiler iş sözleşmelerini haklı nedenle feshedebilir, buna bağlı olarak tazminatlarını almaya hak kazanabilirler. Bu noktada işçi, hem kıdem tazminatını hem de eşit davranma borcunun ihlaline dair verilecek tazminatı almaya hak kazanacaktır. Aşağıda da sizlere eşit davranma borcuna ihlal halinde ödenmesi gereken tazminatı ve detaylarını aktaracağız :

Eşit Davranmayan İşverenin Ödemesi Gereken Tazminat : Eşit Davranmama Tazminatı

İşveren, eşit davranma borcunu ihlal ederse İş Kanunu’nun 5. Maddesi gereğince işçinin ücretinin 4 katına kadar olan uygun bir tazminatı ödemek zorunda kalacaktır. İşçinin tazminata esas ücreti, çıplak ücret olacak ve hesaplama çıplak ücret üzerinden yapılacaktır.

İşçi, eşit davranma borcu nedeniyle talep edeceği tazminatın yanı sıra bu süreçte mahrum kaldığı haklarını da talep edebilir.

Eşit Davranma Borcuna Aykırılık Halinde Ödenecek Tazminatta Faiz (Eşit Davranmama Tazminatında Faiz)

İşveren, işçileri arasında eşit davranma borcuna aykırılık teşkil eden bir harekette bulunmuşsa eşit davranmama tazminatını ödemeye mahkum olacaktır. Bu tazminat, İş Kanunu anlamında bir ücret niteliğinde olmayıp tazminat niteliğinde olması nedeniyle hükmedilecek faiz oranı yasal faiz oranı olacaktır.

Eşit Davranmama Tazminatında Zamanaşımı

Eşit davranma borcuna aykırılık halinde verilecek tazminat ‘tazminat’ niteliğinde olması nedeniyle zamanaşımı da genel hükümler çerçevesinde belirlenecektir. Buna göre zamanaşımı 10 yıl olacak ve 10 yılın geçmesiyle birlikte eşit davranmama nedeniyle talep edilecek tazminat zamanaşımına uğrayacaktır.

Eşit Davranma Borcuna İlişkin Yargıtay Kararı (Eşit İşlem İlkesi)

Eşit davranma borcuna ilişkin aşağıda Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin bir kararını iletmekteyiz :

Yargıtay kararları sorgulama ekranına buradan ulaşabilirsiniz.

İş Hukuku ile ilgili detaylı yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.