Türk Medeni Kanunumuzda yer alan mal rejimi, evlilik birliğinde tarafların sahip olduğu malların boşanma vb. gibi durumlarda nasıl paylaşılacağını belirleyen sistemdir. Nitekim eşler, boşanma sürecinde evlilik birliğine ait malları paylaşamamakta, bu nedenle ihtilaflar doğmaktadır. Mal rejimi de bu ihtilafların çözümünde rol alan ve mal paylaşımının nasıl yapılacağını düzenleyen sistemdir. Türk Medeni Kanunumuzun 202 ve devamı maddelerinde mal rejimi düzenlenmiştir. Türk Hukukunda uygulanabilir olan 4(dört) adet mal rejimi söz konusudur. Bunlar :
- Edinilmiş Mallara Katılma (Yasal Mal Rejimi)
- Mal Ayrılığı
- Paylaşmalı Mal Ayrılığı
- Mal Ortaklığı
Türk Medeni Kanunu’na buradan ulaşabilirsiniz.
Mal Rejimi Nasıl Seçilir ?
Hukukumuzda eşler, iradi olarak yukarıda belirttiğimiz 4 adet mal rejiminden bir tanesini seçme hakkına sahiptir. Eşler, diledikleri mal rejimine tabi olabilir, diledikleri zaman da seçmiş oldukları bir başka mal rejimine geçebilirler. Şayet iradi olarak mal rejimi seçimi yapacak eşler, mal rejimi sözleşmesi yapmak zorundadırlar.
Eşler ilgili kurumlara seçmiş oldukları mal rejimini bildirmezlerse, yasanın öngörmüş olduğu mal rejimine tabi olacaktır. Türk Medeni Kanunumuzun eşler için öngörmüş olduğu yasal mal rejimi ise ‘Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi’dir.
EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİ (Yasal Mal Rejimi)
Türk Medeni Kanunu’nun evlilik birliği için öngörmüş olduğu yasal mal rejimi, edinilmiş mallara katılma rejimidir. Edinilmiş mal rejimi 2002 tarihinde yürürlüğe giren Türk Medeni Kanunu ile yasal mal rejimi statüsü almıştır. Eşler herhangi bir mal rejimi seçmedikleri takdirde bu rejime tabi olacaklar ve evlilik birliğinin sona ermesi sürecinde mallar bu rejime göre tasfiye edilecektir. Türk Medeni Kanununun 218 vd. maddelerinde düzenlenmiş olan edinilmiş mal TMK 219. maddede şu şekilde ifade edilmiştir :
Edinilmiş mal:
Her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir. TMK’nın 219. maddesine göre bir eşin edinilmiş malları özellikle şunlardır :
- Çalışmasının karşılığı olan edinimler,
- Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler,
- Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,
- Kişisel malların gelirleri,
- Edinilmiş malların yerine geçen değerler.
Kişisel mal:
Türk Medeni Kanunu’nun 220. maddesine göre kişisel mallar şunlardır :
- Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya,
- Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri
- Manevi tazminat alacakları,
- Kişisel mallar yerine geçen değerler,
- Bir mesleğin icrası veya işletmenin faaliyeti sebebiyle doğan edinilmiş mallar. (Bu tür mallar ancak ve ancak tarafların mal rejimi sözleşmesi yapmaları halinde mümkündür.)
MAL AYRILIĞI REJİMİ
Mal ayrılığı rejimi, Türk Medeni Kanunumuzun 242 ve 243. maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre eşler, mal ayrılığı rejimini seçtikleri takdirde evlilik birliğinin sona erme sürecinde herhangi bir tasfiye işlemine tabii tutulmayacaklar, boşanma neticesinde eşler hangi mallara malik iseler o mallara malik olmaya devam edeceklerdir.
PAYLAŞMALI MAL AYRILIĞI REJİMİ
Eşler, paylaşmalı mal ayrılığı rejimini de mal rejimi sözleşmesi ile yani evlilik sözleşmesi ile iradi olarak seçebilmektedirler. Mal ayrılığı rejiminden farklı olarak burada rejim etkisini evlilik birliğinin sona ermesiyle birlikte gösterecektir. Evlilik süresince tıpkı mal ayrılığının özelliklerini gösteren bu rejim evlilik birliğinin sona ermesi ile birlikte tasfiye sürecinde şu hususlarda kendini gösterir :
- Her eş, diğer eşte bulunan malını geri alır
- Eşler bir mala paylı olarak malik iseler, malın kendisine verilmesinde üstün yarar olduğunu ispat eden eş, diğer eşin payını ödeyerek malın kendisine verilmesini isteme hakkına sahiptir.
- Her eş, diğer eşe ait paylaşma dışı mala katkı sağlamışsa (malın iyileştirilmesi, korunması vb.), katkısına karşılık gelen bedeli diğer eşten talep edebilir.
- Evlilik birliğinin ortak kullanımında olan mallar ve yatırımlar eşler arasında eşit olarak paylaştırılır.
MAL ORTAKLIĞI REJİMİ
Mal ortaklığı rejimi, Türk Medeni Kanunumuzun 256 vd. maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre mal ortaklığı, ortaklık mallarını ve eşlerin kişisel mallarını kapsayacaktır. Eşler, evlilik sözleşmesi ile ortaklığa kişisel mallarını dahil edebilecek ve tam bir mal ortaklığı yaratabileceklerdir. Bunun yanı sıra eşler, evlilik birliğine bağlı mallar için ortak hareket etmekle yükümlü olup menkul ve gayrimenkuller için keyfi bir tasarrufta bulunamayacaklardır.
MAL REJİMLERİNİN SONA ERMESİ
Yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi ve seçimlik mal rejimleri olan mal ortaklığı rejimi, mal ayrılığı rejimi ve paylaşmalı mal ayrılığı rejimi şu hallerde sona erecektir :
|
MAL REJİMİ |
NASIL SONA ERER ? |
| Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi | Eşlerden birinin ölümü, boşanma, evliliğin iptali veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona erer. |
| Mal Ayrılığı Rejimi | Eşlerden birinin ölümü, boşanma, evliliğin iptali veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona erer. |
| Paylaşmalı Mal Ayrılığı Rejimi | Eşlerden birinin ölümü, boşanma, evliliğin iptali veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona erer. |
| Mal Ortaklığı Rejimi | Eşlerden birinin ölümü, boşanma, evliliğin iptali, başka bir mal rejiminin kabulü veya eşlerden biri hakkında iflasın açılmasıyla sona erer. |
MAL REJİMLERİ ARASINDA GEÇİŞ
Eşler, iradi olarak seçtikleri mal rejimlerini yine iradi olarak değiştirebilir, evlilik başlangıcında yasal mal rejimine tabi olsalar da yine iradi olarak diledikleri mal rejimine geçebilirler. Fakat bazı hallerde eşler arasındaki mal rejimleri, eşlerin korunması amacıyla ‘mahkeme kararı’ ile veya ‘kendiliğinden’ mal ayrılığı rejimine dönüşebilir.
Eşlerden Birinin Talebi İle:
Eşlerden biri haklı bir sebebin varlığı halinde evlilik birliğinin mevcut mal rejiminin mal ayrılığı rejimine dönüştürülmesini isteyebilir. Nitekim eşlerden birinin istemi ile mal rejimi değişikliği, Türk Medeni Kanunu’nun 206. maddesinde olağanüstü mal rejimi başlığıyla şu şekilde ifade edilmiştir :
‘ Haklı bir sebep varsa hakim, eşlerden birinin istemi üzerine, mevcut mal rejiminin mal ayrılığına dönüşmesine karar verebilir. Özellikle aşağıdaki hallerde haklı bir sebebin varlığı kabul edilir :
- Diğer eşe ait malvarlığının borca batık veya ortaklıktaki payının haczedilmiş olması,
- Diğer eşin, istemde bulunanın veya ortaklığın menfaatlerini tehlikeye düşürmüş olması,
- Diğer eşin, ortaklığın malları üzerinde bir tasarruf işleminin yapılması için gereken rızasını haklı bir sebep olmadan esirgemesi,
- Diğer eşin, istemde bulunan eşe malvarlığı, geliri, borçları veya ortaklık malları hakkında bilgi vermekten kaçınması,
- Diğer eşin sürekli olarak ayırt etme gücünden yoksun olması.
Görüldüğü üzere haklı sebepler sayılmış olup bunu haricinde de haklı sebeplerin olabileceğine binaen Hakime geniş bir takdir yetkisi verilmiştir. Hal böyleyken eşler bu sebepler haricinde de mal ayrılığı rejimine geçiş isteyebilecektir. Yine eşler, haklı sebebin ortadan kalkması halinde yeniden eski mal rejimine dönülmesini mahkemeden isteyebileceklerdir.
Alacaklının Talebi İle:
Eşlerin seçmiş oldukları mal rejimi ‘mal ortaklığı’ ise ; icra durumlarında alacaklılar, haciz nedeniyle zarara uğradıklarını beyan ederek mal ortaklığı rejiminin mal ayrılığı rejimine dönüştürülmesini talep edebilirler.
Kendiliğinden Geçiş:
Eşlerin seçmiş oldukları mal rejimi yine ‘mal ortaklığı’ ise ; eşlerden birinin iflası ile birlikte mal ortaklığı rejimi kendiliğinden mal ayrılığına dönüşecektir. Nitekim iflas halinde zaten mal ortaklığı rejimi son bulacaktır.
Mal Rejimleri Arasındaki Geçişlerde Yetkili ve Görevli Mahkeme
|
Mal Ayrılığı Rejimine Geçiş Nedeni |
Görevli ve Yetkili Mahkeme |
| Eşlerden birinin talebi ile geçişte | Eşlerden herhangi birinin yerleşim yeri Aile Mahkemesi |
| Alacaklının talebi ile geçişte | Borçlu eşin yerleşim yeri Aile Mahkemesi |
| Kendiliğinden geçişte | İflas olduğu için dava söz konusu değildir |