Yıllık ücretli izin hakkı, İş Kanunumuzun 53 vd. maddelerinde düzenlenmiştir. İş Kanunu’nun yanı sıra işçilerin dinlenme hakları anayasada da kendisine yer bulmuş, yıllık ücretli izin uygulamaları için de yönetmelik çıkarılmıştır. İşçilerin dinlenmeleri, gerek performansları gerekse de sosyal yaşantıları açısından önem arz etmekte olup işçilere dinlenme hakkı verilmesi de sosyal devlet olmanın bir gerekliliğidir. Nitekim hukukumuzda da düzenlemeler bu doğrultuda yerini almıştır. Peki kanunlarımızda yıllık ücretli izin nasıl yer bulmuştur ?
Anayasamızın 50. maddesi çalışma şartları ve dinlenme hakkı başlıklı olup şu ifadelere yer vermiştir : ‘ Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir’ şeklinde ifade edilmiştir.
Yıllık Ücretli İzin Hakkı ve İzin Süreleri
İş Kanunumuzun 53. maddesine göre ‘ işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az 1 yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir’ denmektedir. İşçilerin yıllık ücretli izin süreleri kıdemlerine göre değişiklik göstermektedir. Nitekim işe yeni başlamış bir işçi ile o işte 20 sene görev yapmış ve kıdemi buna göre yüksek olan bir işçinin izin sürelerinin farklı olması gerekmektedir. Hal böyleyken kanun koyucu da buna paralel bir düzenleme yaparak işçilerin yıllık ücretli izin sürelerini kıdemlerine göre düzenlemiştir. Buna göre :
- Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) çalışan işçilere on dört gün,
- Beş yıldan fazla on beş yıldan az çalışan işçilere yirmi gün,
- On beş yıl (dahil) ve daha fazla çalışan işçilere yirmi altı gün yıllık ücretli izin hakkı tanınır.
Her ne kadar madde metninde çalışma süreleri verilmişse de burada dikkat edilmesi gereken husus, aynı işyerinde bu sürelerin doldurulmasıdır. Şayet x isimli firmada 5 yıl geçirmiş bir işçi bir başka firmada da 12 yıl kıdeme sahipse 26 (yirmi altı) günlük yıllık ücretli izin hakkını elde edemeyecektir. Bu noktada mühim olan işçinin, aynı firma bünyesinde yukarıda verilen kıdem sürelerine sahip olmaktır.
İş Kanunumuzun 53. maddesi sadece bu süreleri vermemiş, yıllık ücretli izine dair önemli noktalara değinmiştir. Buna göre :
- İşçiler yıllık ücretli izin haklarından vazgeçemezler
- Mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara İş Kanunu’nun yıllık ücretli izne dair hükümleri uygulanamaz
- 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süreleri 20 günden az olamaz.
- Bu süreler toplu iş sözleşmeleri ve iş sözleşmeleri ile artırılabilir.
İş Kanunu’na buradan ulaşabilirsiniz.
Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanma
İş Kanunumuzun 53. maddesinde yıllık ücretli izin süreleri belirtilmişse de işçiler hangi hallerde yıllık ücretli izin hakkını kazanacaklar ve bu hakkı nasıl kullanacaklardır ?
İş Kanunumuzun 54. maddesine göre ‘yıllık ücretli izne hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır’ denilmiştir. Buna göre bir işçi, aynı işverenin işyerlerinde farklı sürelerle de olsa çalıştığı takdirde bu sürelerin birleşmesi ile yıllık ücretli izin hakkına kavuşacaktır.
Örneğin ; İşçi A, X firmasının insan kaynakları departmanında 7 ay çalıştıktan sonra yine X firmasının muhasebe departmanında çalışmasına devam etmiş ve 10 ay da burada çalışmışsa ; yıllık ücretli izne hak kazanacaktır. Nitekim burada işçi A, toplamda 17 aylık bir çalışma süresine sahiptir. Kanunun aradığı şartı sağlamış olan işçi A on dört günlük yıllık ücretli iznini kullanabilecektir.
**Peki işe iade davası neticesinde, işçinin işe iadesine karar verilmiştir. Bu durumda yıllık ücretli izin hesaplaması nasıl olacaktır ?
Bu durumda da işçi, çalıştığı sürelerde kesintiye uğratılmadan yıllık ücretli izin hakkını kullanmaya devam edecektir. Nitekim burada işçi, iş sözleşmesinin haksız bir şekilde feshedildiğini mahkeme kararıyla kanıtlamış bulunmaktadır. Hal böyleyken işçinin yıllık ücretli izin hakkının sekteye uğratılması , hukuk mantığıyla bağdaşmayacaktır.
Çalışılmış Gibi Kabul Edilen Süreler
İş Kanunu’nda yıllık ücretli izin hesaplanırken çalışılmış gibi kabul edilen süreler söz konusudur. Nitekim bu husus İş Kanunumuzun 55. maddesinde belirtilmiş ve çalışılmış kabul edilen süreler şu şekilde sıralanmıştır :
- İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler
- Kadın işçilerin doğum izni kullandıkları süreler
- İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler (Bu sürenin yılda 90 günden fazlası sayılmaz)
- Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın on beş günü ( işçinin yeniden işe başlaması şartıyla )
- İş Kanunu‘nun 66. maddesinde bahsedilen zamanlar.
- Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri
- Röntgen muayenehanelerinde çalışanlara pazardan başka verilmesi gereken yarım günlük izinler.
- İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmalar, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler.
- İşçilerin evlenmelerinde üç güne kadar, ana veya babalarının, eşlerinin, kardeş veya çocuklarının ölümünde üç güne kadar verilecek izinler.
- İşveren tarafından verilen diğer izinler ile 65. maddedeki kısa çalışma süreleri
- Bu kanunun uygulanması sonucu olarak işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi.
Yıllık Ücretli İzin Kullanma Zamanı
Yıllık ücretli iznin kullanılacağı zamanı (zaman dilimini) işveren tayin edecektir. Nitekim işveren, mevcut işçilerini, işlerin aksamaması adına dönemsel olarak izinlere çıkaracaktır. Böylelikle hem işçiler izin bakımından mağdur olmayacak, hem de firmanın işleri sekteye uğramayacaktır.
İzne hak kazanmış işçi, işverenin tasarrufunu beklemeden izin talebinde bulunabilir. Fakat işveren, yukarıda verdiğimiz bilgilere dayanarak işçisinin bu talebini reddedebilir. Bu haliyle işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme imkanı kazanacaktır. Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinin 7. maddesine göre yıllık ücretli izin isteği ;
- İşçi, yıllık ücretli izne hak kazanmalıdır
- İşçi, yıllık ücretli izni kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirmelidir.
- İşveren, ilgili birimlere yanıtını vererek izin günlerini belirler.
Yıllık Ücretli İznin Uygulanması
İş Kanunu’nun 56. maddesi yıllık ücretli iznin uygulanması başlığıyla düzenlenmiştir. Yıllık ücretli iznin uygulanmasında önemli hususları şu şekilde sıralamak yerinde olacaktır:
- Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez.
- Yıllık ücretli izin süresi ancak tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir.
- Yıl içerisinde işveren tarafından verilmiş izinler, yıllık ücretli izinden mahsup edilemez.
- İş Kanununun 55. maddesinde bahsedilen süreler, yıllık ücretli izin süresinden mahsup edilemez.
- Şayet izin süresini başka bir şehirde geçirecek olan işçiler, bu hususu belgelemek kaydıyla işverenden 4 güne kadar ücretsiz izin isteyebilir. Bu takdirde işveren, bu izni vermek zorundadır.
- İşveren, işçilerinin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.
Yukarıda da belirttiğimiz üzere işveren ve işçi, yıllık ücretli izin kullanımında bazı hususlara uymakla mükelleftirler. Her ne kadar yıllık ücretli iznin kullanılacağı zaman dilimini işveren tayin etse de tarafların anlaşması olmadan bu süre bölünemeyecek, bir bütün halinde kullandırılacaktır. Tarafların anlaşması söz konusu ise en fazla üçe bölünebilecek olan yıllık ücretli izin süresinin bir bölümü on günde aşağı olamayacaktır.
Örneğin 25 yıllık kıdemi olan bir işçinin yıllık ücretli izin hakkı İş Kanunu’na göre 26 gündür. Şayet işçi ve işverenin anlaşması halinde işçi, yıllık ücretli izin hakkını bölerek kullanabilir. İşçi, yıllık ücretli izin hakkını 10 gün, 8 gün ve 8 günlük dilimler halinde kullanabilecektir. Fakat işçi 26 günlük izin hakkını 9 gün, 9 gün ve nihayet 8 gün olarak kullanamayacaktır. Kanun hükmü açık olup iznin bir bölümü on günün altında olamayacaktır.
Tüm bunların yanı sıra özel sektörde çalışan işçilerin cumartesi günleri de yoğun olarak çalıştıkları aşikardır. Şayet cumartesi gününü tatil olarak geçiren bir işçinin yıllık ücretli izninin hesabında cumartesi günleri eklenmeyecektir.
Yıllık Ücretli İzinde İzin Ücreti
Yıllık izin hakkını kullanacak olan işçilere izne çıkmadan önce işveren tarafından izin ücreti ödenmek zorundadır. Nitekim İş Kanunu’nun 57. maddesi bu hususu düzenlemiş olup şu önemli hususları sıralamıştır :
- İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.
- Şayet işçinin maaşı (ücreti) sabit değilse ; işçinin son bir yıllık süre içinde kazandığı ücret fiili olarak çalışılan günlere bölünür ve ortalama maaş hesaplanarak bu bedel üzerinden yıllık izin ücreti verilir. Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, izin ücreti işçinin izine çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.
- Süresi içerisinde kullanılmayan yıllık izin, ücret olarak işçiye verilir ve bu işleme karşılık işçi o yıla ait yıllık izin süresini kullanamaz hale gelir.
İş Sözleşmesinin Feshedilmesi ve Yıllık Ücretli İzin Hakkı
İş sözleşmesi haklı veya haksız olarak feshedilen bir işçinin yıllık ücretli izin bedeli ödenmek zorundadır. Geçmiş yıllara ait izin hakkına tekabül eden izin ücreti, işçinin son maaşı üzerinden hesaplanmalıdır. Netice itibariyle ; iş sözleşmesi feshedilen işçiye her halükarda yıllık ücretli izin hakkına tekabül eden izin ücreti ödenmek zorundadır.
Yıllık Ücretli İzinde Zamanaşımı
Yıllık ücretli izin hakkı sahibi işçi, bu bedeli sözleşmenin feshedilmesinden itibaren 5 yıl içinde istemelidir. Nitekim bu süreye uymayan işçi artık bu bedeli talep edemeyecektir.
Yıllık Ücretli İzinde Faiz
İş sözleşmesinin feshi halinde yıllık ücretli izin hakkı tazminat niteliği taşıyacaktır. İşbu nedenle yıllık ücretli izin için faiz uygulanabileceği kabul edilmiştir. Nitekim Yargıtay’ın da görüşleri bu doğrultuda olup izin ücretine faiz uygulanabilecektir.
İş Hukuku ile ilgili detaylı yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.