Ülkemizde sendikal faaliyetlere katılan, sendikalara üye olan işçiler işverenleriyle bu sebepten ötürü problemler yaşayabilmektedir. Peki sendika üyeliği, sendikalarda faal görev almak veya işyeri sendika temsilciliği yapmak iş sözleşmesinin sona ermesi bakımından geçerli/haklı neden teşkil eder mi ?
Sendika Üyeliği ve Sendikal Faaliyetlere Katılmak
6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 17. maddesine göre sendika üyeliği için 15 yaşındakini doldurmak ve bu kanuna göre işçi sayılabilmek gerekmektedir. Bu maddeye göre her işçi 15 yaşını doldurmak şartıyla sendikalara üye olabilecek, üyelikten çıkabilecek ve ilgili işlemleri gerçekleştirebilecektir. Yasal mevzuatta işçilerin en temel haklarından birisi olan sendikal faaliyetler, işverenler tarafından kötü niyetli olarak kullanılmakta, işçilerin bu faaliyetlerden uzaklaştırılması ve kendilerine karşı bir güce dönüşmelerini engellemeleri dikkat çekmektedir.
Sendikal faaliyetlere katılmak, iş sözleşmesinin feshedilmesi için geçerli veya haklı bir neden teşkil etmeyecektir. Bir işçinin sendikaya üye olması, sendikal faaliyetlere katılması veya işyeri sendika temsilciliği yapması nedenleriyle iş sözleşmesinin feshedilmesi geçersiz fesih niteliği taşıyacak ve işe iade davası işçi lehine sonuçlanacaktır. Nitekim yasal mevzuatımız da sendikal faaliyetler dolayısıyla işçilerin sözleşmelerinin feshedilemeyeceğini ısrarla vurgulamıştır. Buna göre;
Anayasamızın 51. maddesi sendika kurma hakkından bahsederken devamında Sendikal Faaliyet üst başlığı altında toplu iş sözleşmesi ve grev hakkı düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra Sendikalar Kanunu’nda sendikaya üye olan ve olmayan işçiler arasında ayrım yapılamayacağı vurgulanmıştır. Yine Sendikalar Kanunu’nda sendikal faaliyetlerde bulunan işçilerin sırf bu sebepten ötürü iş sözleşmelerinin feshedilemeyeceği mevzuatımızda belirtilmiştir.
İş Kanunu’nun 18. maddesi ise şu ifadelere yer vermiştir :
‘ Özellikle aşağıdaki hususlar fesih için geçerli bir sebep oluşturmaz :
a) Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak.
b) İşyeri sendika temsilciliği yapmak.’
İş sözleşmesi, sendikal nedenlerle feshedilmiş işçi için iş güvencesi hükümleri uygulanacaktır. Nitekim iş güvencesi hükümler, sözleşmesi haksız surette feshedilen işçi için işe iade imkanı sağlamakta, bu imkana rağmen işverenin işe başlatma arzusu olmaması karşısında işçiye tazminat hakkı kazanımı sağlamaktadır.
Sendikal Tazminattan kimler faydalanabilir ?
İş güvencesi kapsamına giren işçiler sendikal tazminattan faydalanamayacaklardır. Bu kapsam dışında kalan işçiler ister sendika üyesi olsun ister olmasın sendikal tazminattan faydalanma hakkına sahiptirler. Peki iş güvencesi kapsamına hangi işçiler girecektir ? İş Kanunu’nun 18. maddesine göre iş güvencesi kapsamına ; 30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan ve belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler, iş güvencesi kapsamındadır. Bu tanıma uygun nitelikteki işçiler sendikal tazminattan faydalanamayacaklardır. Nitekim Yargıtay da uygulamalarında bu doğrultuda hareket etmekte, iş güvencesinden faydalanabilen bir işçinin sendikal tazminata hak kazanamayacağı görüşünde birleşmektedir.
İş güvencesine tabi olup işe iade davası açmayan bir işçinin durumu ne olacaktır ? Bu husus kanunumuzdaki bir boşluğu ortaya çıkarmaktadır. Nitekim iş sözleşmesine son verilen işçi, işe iadesini istemek zorunda değildir. Bu halde dahi sendikal tazminat talep edemeyecek olan işçi için bir hak kaybı söz konusu olacak, işverenin sendikal faaliyet karşıtı hareketleri cezasız kalmış olacaktır. Her ne kadar madde metninde böyle bir ibareye yer verilmiş olsa da düşüncemiz ; işe iade davası açmayan işçinin sendikal tazminat imkanından faydalanması yönündedir. Nitekim aksi bir düşünce ve uygulama kanunu lafzına ve ruhuna aykırılık teşkil edecektir.
Yasal Grev – Yasa Dışı Grev
İşçilerin yapmış oldukları grev her zaman yasal olmayabilir. Nitekim bazı durumlarda yasadışı grev Hali de söz konusu olabilmektedir. Peki yasa dışı grevin varlığı halinde işveren sözleşmeleri feshedebilecek midir ? 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 70. maddesi kanun dışı grev ve lokavtın sonuçlarını düzenlemiştir. Buna göre : ‘Kanun dışı grev yapılması halinde işveren, grevin yapılması kararına katılan, grevin yapılmasını teşvik eden, greve katılan veya katılmaya ya da devama teşvik eden işçilerin iş sözleşmelerini haklı nedenle feshedebilir.’ demektedir. İşbu nedenle yasadışı greve katılan bir işçinin sözleşmesi haklı nedenle feshedilebilecek ve işçinin özlük haklarından faydalanması bu suretle engellenecektir. Yeni olan bu düzenleme, İş Kanununa ve çerçeve kanunlarına aykırı bir düzenlemedir. Nitekim burada işverene, greve katılmaya teşebbüs eden işçinin dahi sözleşmesini feshetme imkanı tanınmıştır. Bu da düşünceye suç verilmesi anlamını taşır ki Anayasa’ya aykırı bir düzenlemedir.
İşyeri Sendika Temsilciliği Yapmak
İş Kanunun 18. maddesinde belirtildiği üzere işyeri sendika temsilciliği yapan işçilerin iş sözleşmeleri sırf bu sebepten dolayı feshedilemez, bu husus fesih için haklı veya geçerli bir neden oluşturmaz. İşyeri sendika temsilciliği eski kanunda olduğu gibi 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda da korumaya alınmıştır. Nitekim 24. maddeye göre ;
işveren, işyeri sendika temsilcilerinin iş sözleşmelerini haklı bir neden olmadıkça ve nedenini yazılı olarak açık ve kesin şekilde belirtmedikçe feshedemez, fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde, temsilci veya üyesi bulunduğu sendika dava açabilir
şeklinde düzenleme getirerek, sendika temsilcileri için hukuki korumayı sağlamıştır.
Sonuç olarak ; işçilerin sendika üyesi olması, işçilerin çalışma saatleri dışında sendikal faaliyetlerde bulunması, işçilerin çalışma saatleri içinde işverenin rızası ile sendikal faaliyetlerde bulunması iş sözleşmesinin feshedilmesi için haklı/geçerli neden oluşturmaz. Şayet bu sebebe dayalı olarak feshedilmiş bir iş sözleşmesi söz konusu ise işçilerin işe iade davası açma hakları mevcuttur. Sözleşmenin feshedilme tarihinden itibaren 1 ay içerisinde gerekli başvurular yapılarak işe iade davası açılmalı, yasal haklar için hukuki süreç başlatılmalıdır.